Schadeherstel en versterking Groningen: voortgang en invoering van Nij Begun

Rapport | 21-05-2025

Het kabinet kondigde in 2023 een nieuwe aanpak aan om woningen en gebouwen in Groningen te herstellen en versterken. Dit was een antwoord op de conclusies van de Parlementaire Enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen. De nieuwe aanpak (Nij Begun) moet zorgen voor een schadeafhandeling die ‘milder, menselijker en makkelijker’ is. Wij onderzochten hoe dit in de praktijk is gebracht.

Uit ons onderzoek komt naar voren dat de uitvoerbaarheid nog niet genoeg was uitgewerkt toen de maatregelen werden aangekondigd. Ook was het niet duidelijk wanneer de maatregelen van start zouden gaan en zijn sommige maatregelen sindsdien veranderd. Voor 2024 was het doel om 1.400 adressen te versterken, terwijl er 1.223 adressen daadwerkelijk zijn versterkt (zoals het versterken van dakconstructies en het plaatsen van ankers in muren). De schadeafhandeling is na een terugval in 2023 in 2024 weer op gang gekomen, met 20.530 toegekende aanvragen voor een vaste eenmalige vergoeding van € 10.000 en 15.954 toegekende aanvragen voor een maatwerkaanpak. Het is positief dat er tijd wordt genomen om de maatregelen uitvoerbaar te maken. Maar Nij Begun leidde ook tot nieuwe vertraging en onduidelijkheid voor bewoners. Terwijl de minister deze problemen met aanpassingen in de aanpak juist wilde voorkomen. We sporen de minister aan om in de versterkings- en schadehersteloperatie te sturen op realistische verwachtingen en uitvoerbaarheid.

Conclusie en oordeel: Eerste resultaten geboekt, maar hoge verwachtingen nog niet ingelost

Nij Begun richt zich op de menselijke maat, met maatregelen die de schadeherstel- en versterkingsoperatie milder, menselijker en makkelijker beogen te maken voor de gedupeerde bewoners in het gebied. In dit onderzoek hebben we getoetst in hoeverre de invoering van de Nij Begun-maatregelen van de minister voldoet aan de daaraan te stellen normen. We hebben ook gekeken naar de resultaten van de versterkings- en hersteloperatie in 2024.

Net als in eerder onderzoek in 2022 concluderen we dat wijzigingen in de aanpak van de schadeafhandeling en de versterkingsoperatie hebben gezorgd voor vertraging in de uitvoering, waardoor burgers in onzekerheid blijven over hun woning en hun financiën. De Nij Begun-maatregelen zijn onder hoge politieke druk tot stand gekomen. Bij de aankondiging van het maatregelenpakket had de minister, mede daardoor, slechts een beperkt beeld van de uitvoerbaarheid en de invoeringstermijn van de maatregelen bij Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en Nationaal Coördinator Groningen (NCG). De minister heeft bij het opstellen van de maatregelen wel rekening gehouden met de belangen van de doelgroepen maar er was tijd nodig om veel maatregelen samen met de uitvoeringsorganisaties nader uit te werken. Dit heeft in 2023 geleid tot stilstand en vertraging in de uitvoering en zorgde ook voor onduidelijkheid bij bewoners. Wij zien ook dat vanwege de uitvoerbaarheid maatregelen in de praktijk anders zijn vormgegeven dan oorspronkelijk aangekondigd in Nij Begun.

Eind 2024 zijn de meeste maatregelen van Nij Begun gefaseerd ingevoerd en is de schadehersteloperatie (IMG) na een jaar weer op gang gekomen met nieuwe regelingen voor fysieke schade. Het aantal toegekende vaste eenmalige schadevergoedingen is ruim verdubbeld en is ook meer maatwerk toegekend. Als gevolg daarvan is ook de verhouding tussen de vergoeding van fysieke schade en de uitvoeringskosten bij het IMG in 2024 verbeterd naar € 0,44 uitvoeringskosten per uitgekeerde euro. Ook de NCG heeft vooruitgang geboekt in 2024. De NCG heeft voor bijna 97% van de werkvoorraad inmiddels beoordeeld of versterking nodig is. Daarmee krijgt de NCG steeds beter zicht op de (ruim 10.000) adressen die nog versterkt moeten worden.

In 2025 zullen steeds meer bewoners moeten gaan merken of Nij Begun de uitvoering ook daadwerkelijk milder, menselijker en makkelijker heeft gemaakt. Meer menselijke maat zien we onder meer terug in de intentie om meer keukentafelgesprekken te voeren. Het mandaat voor bewonersbegeleiders van NCG om voor knelpunten tot € 50.000 te beslissen ondersteunt dit ook.

Bij afsluiting van ons onderzoek is informatie over hoe bewoners de resultaten van het beleid ervaren nog beperkt beschikbaar. De minister moet nog nader bepalen op basis van welke indicatoren gemeten wordt in hoeverre bewoners ervaren dat de uitvoering van de schadeherstel en versterking werkelijk milder, menselijker en makkelijker is geworden. De gevolgen van de gaswinning voor huizen en bewoners in het getroffen gebied zijn zeer verschillend. Bewoners met kleinere schade zijn geholpen met de vaste vergoedingen. Voor bewoners met grotere of complexere problemen is veel meer nodig. De gevolgen van Nij Begun zullen hierdoor ook verschillend ervaren worden, bijvoorbeeld als het gaat om de vertragingen in de uitvoering.

We concluderen dat met de ambities van Nij Begun verwachtingen zijn gewekt, maar dat de minister bij de aankondiging van de maatregelen niet voldoende zicht had op de uitvoerbaarheid ervan. Daarmee nam de minister het risico dat onduidelijkheid zou toenemen, deze verwachtingen niet direct waargemaakt konden worden en er vertraging zou ontstaan in de uitvoering. De doelstelling uit Nij Begun om in 2028 klaar te zijn met de versterking is mede als gevolg daarvan bijvoorbeeld definitief losgelaten. Vertraging en onduidelijkheid zijn juist gevolgen die de minister met Nij Begun wilde voorkomen.